کد مطلب:212874 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:33
هشام بن محمد بن سائب کلبی، ابومنذر
عالم بزرگوار و مشهور به فضل و علم، عارف به ایام و انساب، از علمای مذهب ما است [1] كه در كوفه نشو و نما كرده، و در سال 204 هجری درگذشته است. [2] .
در «انساب» سمعانی [3] است كه هشام، نسبش عالی و در شیعه گری غالی بوده
[ صفحه 478]
است. [4] .
از هشام روایت شده كه گفت: به بیماری سختی دچار شدم كه تمام دانستنیهای خود را فراموش كردم. خدمت امام صادق (ع) رسیدم، حضرت علم را در كاسه ای به من نوشانید پس دانش من، به من بازگشت. [5] .
امام صادق (ع) به او عنایت داشت و او را نزدیك خود می نشاند و با گشاده رویی و انبساط با او برخورد می كرد. [6] .
در تاریخ بغداد، از هشام، نقل شده كه گفت: عمویم مرا سرزنش نمود كه چرا قرآن را حفظ نمی كنم. من وراد منزل شدم و سوگند یاد كردم كه از خانه خارج نشوم تا قرآن را حفظ كنم. پس در مدت سه روز حافظ قرآن گشتم. [7] .
مرحوم پدرم گوید: قرآن را در سه روز حفظ كردن، از كسی كه علم را از دست امام صادق (ع) نوشیده، بعید نیست. [8] .
ابن خلكان در تاریخ خود، ضمن معرفی هشام به عنوان دانشمندترین مردم در علم انساب و دارای بهترین كتب در این فن، او را از حافظان مشهور خوانده است. [9] .
ابن قتیبه در المعارف، ابن ندیم در الفهرست، ابن خلكان در وفیات الاعیان، ذهبی در میزان الاعتدال، ابن حجر در لسان المیزان (خود و به نقل از ابوالفرج اصفهانی)، و كاتب چلبی در كشف الظنون، هشام را پیشگام همگان در علم انساب دانسته و او را علامه نسابه خوانده اند. [10] .
[ صفحه 479]
هشام تألیفات بسیاری دارد كه از آن جمله: كتاب المذیل الكبیر در علم نسب، كتاب الجمهره [11] ، كتاب جنگهای اوس و خزرج، كتاب مشاتمات بین الاشراف، كتاب قداح و میسر، كتاب اسواق العرب [12] ، كتاب اخبار ربیعه و بسوس و جنگ های تغلب و بكر، كتاب انساب الامم، كتاب المعمرین، كتاب الاوائل [13] ، كتاب اخبار قریش، كتاب اخبار جرهم، كتاب اخبار لقمان بن عاد، كتاب اخبار بنی تغلب و ایامهم و انسابهم، كتاب اخبار بنی عجل و انسابهم، كتاب بنی حنیفه، كتاب كلب، كتاب اخبار تنوخ و انساب ها، كتاب مثالب بنی امیه، كتاب الطاعون فی العرب، كتاب الاصنام، كتاب فتوح العراق، كتاب فتوح الشام، كتاب الردة، كتاب فتوح خراسان، كتاب فتوح فارس، كتاب مقتل عثمان، كتاب الجمل، كتاب صفین، كتاب النهروان، كتاب الغارات، كتاب مقتل امیرالمؤمنین (ع)، كتاب مقتل حجر بن عدی، كتاب مقتل رشید و میثم و جویریة بن مسهر، كتاب عین الوردة، كتاب الحكمین، كتاب مقتل الحسین (ع)، كتاب قیام الحسن (ع)، كتاب اخبار محمد بن الحنفیه، كتاب التباشیر بالاولاد، كتاب المؤودات، كتاب من نسب الی امه من قبائل العرب، كتاب الطائف، كتاب رموز العرب، كتاب غرائب قریش و بنی هاشم و سائر العرب، كتاب اجراء الخیل، كتاب الرواد، كتاب الحیران، و كتاب الخطب است. [14] .
ابن ندیم در الفهرست كتاب های هاشم را به اقسام گوناگون تقسیم می كند، و متجاوز از 140 كتاب برای وی می شمارد. [15] .
ابن خلكان پس از برشمردن تعدادی از كتب هشام گوید: تصانیف هشام افزون بر 150 تصنیف است [16] و بهترین و سودندترین آنها كتاب معروف به الجمهره در شناخت انساب
[ صفحه 480]
است كه در این زمینه چنین كتاب نگاشته نشده است. [17] .
احمد امین گوید: نسخ خطی كتاب الجمهره در چند كتابخانه هنوز باقی است، و كتاب الاصنام او در مصر چاپ شده است. [18] .
در «انساب» سمعانی [3] است كه هشام، نسبش عالی و در شیعه گری غالی بوده
[ صفحه 478]
است. [4] .
از هشام روایت شده كه گفت: به بیماری سختی دچار شدم كه تمام دانستنیهای خود را فراموش كردم. خدمت امام صادق (ع) رسیدم، حضرت علم را در كاسه ای به من نوشانید پس دانش من، به من بازگشت. [5] .
امام صادق (ع) به او عنایت داشت و او را نزدیك خود می نشاند و با گشاده رویی و انبساط با او برخورد می كرد. [6] .
در تاریخ بغداد، از هشام، نقل شده كه گفت: عمویم مرا سرزنش نمود كه چرا قرآن را حفظ نمی كنم. من وراد منزل شدم و سوگند یاد كردم كه از خانه خارج نشوم تا قرآن را حفظ كنم. پس در مدت سه روز حافظ قرآن گشتم. [7] .
مرحوم پدرم گوید: قرآن را در سه روز حفظ كردن، از كسی كه علم را از دست امام صادق (ع) نوشیده، بعید نیست. [8] .
ابن خلكان در تاریخ خود، ضمن معرفی هشام به عنوان دانشمندترین مردم در علم انساب و دارای بهترین كتب در این فن، او را از حافظان مشهور خوانده است. [9] .
ابن قتیبه در المعارف، ابن ندیم در الفهرست، ابن خلكان در وفیات الاعیان، ذهبی در میزان الاعتدال، ابن حجر در لسان المیزان (خود و به نقل از ابوالفرج اصفهانی)، و كاتب چلبی در كشف الظنون، هشام را پیشگام همگان در علم انساب دانسته و او را علامه نسابه خوانده اند. [10] .
[ صفحه 479]
هشام تألیفات بسیاری دارد كه از آن جمله: كتاب المذیل الكبیر در علم نسب، كتاب الجمهره [11] ، كتاب جنگهای اوس و خزرج، كتاب مشاتمات بین الاشراف، كتاب قداح و میسر، كتاب اسواق العرب [12] ، كتاب اخبار ربیعه و بسوس و جنگ های تغلب و بكر، كتاب انساب الامم، كتاب المعمرین، كتاب الاوائل [13] ، كتاب اخبار قریش، كتاب اخبار جرهم، كتاب اخبار لقمان بن عاد، كتاب اخبار بنی تغلب و ایامهم و انسابهم، كتاب اخبار بنی عجل و انسابهم، كتاب بنی حنیفه، كتاب كلب، كتاب اخبار تنوخ و انساب ها، كتاب مثالب بنی امیه، كتاب الطاعون فی العرب، كتاب الاصنام، كتاب فتوح العراق، كتاب فتوح الشام، كتاب الردة، كتاب فتوح خراسان، كتاب فتوح فارس، كتاب مقتل عثمان، كتاب الجمل، كتاب صفین، كتاب النهروان، كتاب الغارات، كتاب مقتل امیرالمؤمنین (ع)، كتاب مقتل حجر بن عدی، كتاب مقتل رشید و میثم و جویریة بن مسهر، كتاب عین الوردة، كتاب الحكمین، كتاب مقتل الحسین (ع)، كتاب قیام الحسن (ع)، كتاب اخبار محمد بن الحنفیه، كتاب التباشیر بالاولاد، كتاب المؤودات، كتاب من نسب الی امه من قبائل العرب، كتاب الطائف، كتاب رموز العرب، كتاب غرائب قریش و بنی هاشم و سائر العرب، كتاب اجراء الخیل، كتاب الرواد، كتاب الحیران، و كتاب الخطب است. [14] .
ابن ندیم در الفهرست كتاب های هاشم را به اقسام گوناگون تقسیم می كند، و متجاوز از 140 كتاب برای وی می شمارد. [15] .
ابن خلكان پس از برشمردن تعدادی از كتب هشام گوید: تصانیف هشام افزون بر 150 تصنیف است [16] و بهترین و سودندترین آنها كتاب معروف به الجمهره در شناخت انساب
[ صفحه 480]
است كه در این زمینه چنین كتاب نگاشته نشده است. [17] .
احمد امین گوید: نسخ خطی كتاب الجمهره در چند كتابخانه هنوز باقی است، و كتاب الاصنام او در مصر چاپ شده است. [18] .
[1] رجال نجاشي، ص 305 - رجال علامه حلي، ص 179.
[2] ميزان الاعتدال، ج 4، ص 305 و لسان الميزان، ج 6، ص 196)چاپ بيروت) به نقل از تاريخ بلاذري - و فيات الاعيان، ج 6، ص 83، رديف 782 - كشف الظنون، ج 1، علم الانساب، ص 157.
در فهرست ابن النديم، ص 140 و در تذكرة الحفاظ، ج 1، ط 7. ص 343، رديف 326، سال وفات هشام، 206 هجري ذكر شده است.
[3] ابوسعد، عبدالكريم بن محمد بن ابي المظفر منصور تميمي مروزي شافعي، حافظ، فقيه و مورخ، صاحب كتاب انساب، فضائل صحابه، تذييل تاريخ بغداد و غير ذلك است.
وي براي فراگرفتن علم و حديث، سفرها به شرق و غرب جهان كرد و به شهرهاي خراسان، شهري ري، اصفهان، همدان، موصل، جزيره، شام، و كشور حجاز مسافرت نمود و با بسياري از علما ملاقات كرده و از آنان روايت نموده است. گفته شده كه عده شيوخش به چهار هزار نفر رسيده است. پدر و جدش نيز از علماي بزرگ بوده اند.
عبدالكريم سمعاني در روز اول ربيع الاول سال 562 هجري از دنيا رفت.
سمعاني منسوب به سمعان است كه بطني از تميم مي باشد.
[4] انساب سمعاني، باب الكاف و اللام، برگ 486)چاپ ليدن).
[5] رجال نجاشي، ص 305 - رجال علامه حلي، ص 179 - رجال ابن داود، جزء اول باب الهاء - رجال كبير، ص 367.
[6] رجال نجاشي، ص 305 - رجال علامه حلي، ص 179 - رجال ابن داود، جزء اول باب الهاء - رجال كبير، ص 367.
[7] تاريخ بغداد، ج 14، ص 45، رديف 7386 - تذكرة الحفاظ، ج 1، ط 7، ص 343، رديف 326 - وفات الاعيان، ج 6، ص 82، رديف 782 - اعيان الشيعه، ج 51، ص 58.
[8] الكني و الالقاب، ج 3، ص 102 - تحفة الاحباب، ص 410.
[9] تاريخ ابن خلكان، ج 2، ص 332 و وفات الاعيان، ج 6، ص 82، رديف 782.
[10] المعارف، ص 233 (چاپ مصر) - الفهرست، ص 140 - وفيات الاعيان، ج 6، ص 82 - ميزان الاعتدال، ج 4، ص 304، رديف 9237 (چاپ بيروت) - لسان الميزان، ج 6، ص 196 (چاپ بيروت) - كشف الظنون، ج 1، علم الانساب، ص 157.
[11] در معجم المؤلفين، ج 13، ص 14، جمهرة الانساب ذكر شده است.
[12] كتب هشام در اخبار شهرها و مناطق (به نقل ابن نديم)، گذشته از كتاب اسواق العرب، كتاب الاقاليم، كتاب البلدان الكبير، كتاب البلدان الصغير، كتاب تسمية الارضين، كتاب الانهار، كتاب الحيره، كتاب منازل اليمن، و كتاب العجائب الاربعه مي باشد كه دليل تقدم شيعه بر ديگران در زمينه جغرافيا در صدر اسلام است (الشيعه و فنون الاسلام، ص 65 (چاپ صيدا)).
[13] اول كسي كه در «اوائل» كتاب تصنيف كرده است، هشام بن محمد مي باشد (الشيعه و فنون الاسلام، ص 76).
[14] رجال نجاشي، ص 306 - 305.
[15] فهرست ابن النديم، ص 143 - 140.
[16] بلاذري، در تاريخ خود، آورده است كه مصنفات هشام زياده از 150 تصنيف مي باشد.
[17] وفيات الاعيان، ج 6، ص 84.
[18] ضحي الاسلام، ج 2، ص 348. (چاپ بيروت).